Wielkopolskie Towarzystwo Genealogiczne GNIAZDO

Bardzo ciekawe źródło z 1793r „ Lekarz dla włościan” dostępnie napisane -dotyczące opisu chorób z ich łacińskimi nazwami.

Dział I- O chorobach włościan lekarskiej rady potrzebujących.

1. O Kołtonie , gożdzcu, ustrzale, zastrzale lub nabrzmieniu kości wraz z ciałem -Plica Polonica, Trichoma, Capillitium intricatium, Tricea incuborum, morbus cirrorum, exostosis, ostea-sarcosis.
2. O chorobach powszechności
3. O Łożnej chorobie czyli Łożnicy Epidemicus, Epidemius Morbus
4.O gorączkach
a) o zimnicy - febris intermittens regularis
b)o zgniłey gorączce - febris synochus putrida
c) o gorączce żólciowej - febris inflammatoria biliosa
d ) o gorączce krwisto -pałaiącej -febris synochus simplex lub acuta sangvinea
f) o osutkowej gorączce -febris exantematica w szczególności zaś o Petociowej Maligna petechialis
5. O żółtaczce- Icterus
6. O puchlinie- de hydrope ingenere
7. O biegunce lekkiej i krwawej -De Diarrchea x Disenteria-
8. O macicy -de Hysterica affectione
9. O zatrzymaniu miesięcznym- mensium obstructione
10.O wężle i raku- de Scirrho x Cancero-- zatwardziałość wszelka
11. O świerzbie - de scabie seu psora
12. O parchach - de Tinea
13. Epilepsja -seu morbo caduco
14. O paraliżu czyli zarażeniu na członkach- de paralysi
15, O ukąszeniu od psa wściekłego -de hydrophobia i o ukąszeniu żmii.
16. O zatruciu się grzybami- venenis vegetabilibus
17. O slinogorzu – czyli zapalenie gardła- de angina i o opadnięciu języczka uwulae prolapsu
18. O bólach głowy -capitis dolore, seu cephalalgia
19. O kulszowym bólu - de Ischiade, dawniey scyatyką zwanym.
20. O zatwardzeniu stolca - de alvi constipatione
21. O zatrzymaniu się moczu - de ischuria
22. O morzyskach i rżnięciu w żywocie - de ventris torminibus
23. O duszności i dychawicy – de asthmate
24. O glistach i robakach-de vermibus
25. O wadzie zdawania się- de Hallucinatione
a) o durnowatości i obłąkaniu się myśli – de delirio & mentis alienatione
b) o smutnodurze- de melancholia
c) o szaleństwie- de mania
d) o opętaniu – de daemonomania
e) o czarnoksięstwie, o czarodziejstwie, o czarach, uczynkach, urokach i zażegywaniu- de magia
26. O niektórych sposobach leczenia
27. O powietrzu morowym , o zarazach i o pomorkach na ludzi – de peste
28. O piiaństwie
29. O kompaniach się i używaniu wód kruszcowych
Dział II – O chorobach włościan cyrulickiej ręki wyciągających
1. O zaognieniach się w powszechności – de inflammatione seu Phlogosi.
a)o ruży- de erysipelate seu igne sacro
b)o wrzodzie, bolączce, czyli zebraniu się otoku- de ulcere ?
c)o oparzeniu i opaleniu się- de ambustione & combustione
d)o zmarznieniu i odmrożeniu – de pernione
e)o zanokcicy- de panaritio
f) o zaognieniu i nabrzmieniu piersi kobiecych-de mammarum inflammatione
g) czarnej kroście czyli Żydówce- de Furunculo
2. O ranach - de Vulneribus
3. O połamaniu kości- de fractura ossium
4. O wybiciu ze stawu - de luxatione
5. O plastrach i maściach
Dodatek o lekarskich wiadomościach
a)jak się zachować należy po poprawie zdrowia?
b) o niepolepszeniu się pacjentom i o umieraniu onych czasem nadspodziewanie
c) o znakach biegłego lekarza
d) pamiętnik lekarski
Rejestr lekarstw
Przydatek o lubieżney chorobie
1. Do lubieżnej choroby powszechnie zwaney francą – morbus venereus
a) o ciekączce- de pollutione, i o Nosaciznie czyli Tryprze, lub Rzerzączce -de Gonorrhaea
b) o znakach dościgłego Trypru
c) o dymienicy – de bubone
d)o nabrzmieniu jąder – de testium tumore
e) o stulejce i o załupce – de phymosi
f) o grzybkach, figach i innych rankach szankrem zwanych
g) o zupełnie dościgłey francy.

Zachowano oryginalną pisownię
Zródło:
http://www.wbc.poznan.pl/Content/84745/std-129490.djvu

Pozdrawiam,
Mirka G.

Dla porównania fachowego leczenia niektórych chorób - jak radzono sobie z dolegliwościami kiedy tej fachowej pomocy nie było.

„Poradnik Domowy Lekarski na różne choroby i cierpienia ludzkie” Poznań 1885r
http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=42955

dla porównania inny rejon kraju – bardzo ciekawe metody znachorów i im podobnych

„Przyczynek do lecznictwa ludowego” z 1896r- dotyczy terenów Białorusi
http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=1496

oraz wątek „ Przyczyny zgonów w księgach metrykalnych”
viewtopic.php?f=5&t=3351#p28206

Pozdrawiam,
Mirka G.

Lekarstwo na czy od Pana Boga
Jak go uzyskać i jak stosować radzi w swoim pamiętniku z 1763r proboszcz Piotr Gubański z Krobi.

„ Na początku lipca miesiąca przed wschodem słońca z domu wyprawić panienkę, aby ta w czystą chustkę albo prześcieradło z pszenicy mianowicie zbierała rosę. Ta rosa niech będzie wyciśniona w flaszkę do chłodnego wstawiona sklepu*, a potem przez kilka dni bez przestanku oczy tąż niech będą umyte wodą. W krótkim czasie jasność i czystość oczu będzie „
[*]sklep – piwnica

„ Jego niedolę piękne oczy Jadwigi łzami oblały, gdy pytała swego królewskiego małżonka „ kto kmiotkom łzy wynagrodzi??”
[" O kmiotku polskim" A.E. Kozmian}

Pozdrawiam,
Mirka G.

Mirko

Czy możesz podać źródło, gdzie można znaleźć tę pozycję ?

[edit] dziękuję, już znalazłem, Bardzo Ciekawe

_________________
Pozdrawiam, Paweł
poszukuję: Wietrzykowski, Wyzuj, Gibowski, Sławek

Umarłych wieczność dotąd trwa, dokąd pamięcią im się płaci.

Z Genpolu

Dodałam: http://www.genpol.com/module-subjects-l ... id-13.html

Niestety nie zapisałam linku, za co bardzo przepraszam, pomimo to zdecydowałam się na zamieszczenie artykułu Małgosi Nowaczyk,
ponieważ jest bardzo interesujący i zapewne wielu Forumowiczom będzie równie przydatny, jak informacje Mirki.

Doc. dr hab. n. med. Małgorzata J.M. Nowaczyk
Departments of Pathology & Molecular Medicine and Pediatrics McMaster University

Genealoga Podręczny Słowniczek Medyczny
czyli
Jak przetłumaczyć zapisy z Liber Mortuorum

* dodatkowe informacje znajdują się w artykule towarzyszącym

A
abiit zmarły (abitus/abita est - zmarł/zmarła)
abortus poronienie
aeger chory
aegrotus chory, cierpiący
aetas/aetatis wiek
agonia skurcze
agrrippo grypa lub zapaleni płuc
algesco śr. bezpłodność; później - zaziębienie
antesuscepto* przed porodem
annosus stary
anus 1. rz. staruszka, 2. przym. wiekowy
apoplexia* udar mózgu
apothecarius aptekarz
archiater główny lekarz (np. króla lub cesarza)
asthma astma
avitus wrodzony lub pochodzący od dziadka

B
balbus jąkała

C
cadaver denat, ciało zmarłego
cancer rak
caput głowa (capitis - głowy)
cardiacus sercowy
casus wypadek, powód
catarrhus katar, nieżyt
causarius inwalida, żołnierz zwolniony od służby wojskowej z powodu urazu na polu bitwy
cholera* cholera lub żółtaczka
cholericus żółtaczka (o kolorze skóry)
chirurgus chirurg
cerebrum mózg (cerebri - mózgu)
cimeterium cmentarz
coelus* kolka brzuszna
coemeterium cmentarz
combustio oparzenie
combustum oparzone miejsce (combustura)
concepta est ciężarna
conceptus płód
consanguinitas krewni
consumptio (-n) suchoty, gruźlica
consenesco starzeć się
contagio choroba zakaźna
contagiousus zaraźliwy
convulsio* drgawki, atak padaczki
cordis serce
corpus ciało (corporis - ciała)
cranium czaszka, głowa
crapula pijaństwo
crup krup
cruditas niestrawność
cunnus kobiece narządy płciowe
curator medici lekarz

D
debilitas choroba, słabość
decessit zmarł/a
decessus śmierć
deflorata pozbawiona dziewictwa
defuit odszedł (w sensie zmarł)
defunctus, - a zmarły/zmarła
defungitur umierać
delirus, -a obłąkany, szalony
demens niepoczytalny
denatus zmarły
denatus est zmarł
denicalis odnoszacy się do zmarłych, np. ferie d. - dni zaduszne
didymus bliźniak
dies vitae wiek
diphteria dyfteryt
dolor ból
dysentery* biegunka, czerwonka
dyspnea* duszności

E
ebrietas pijany/pijaństwo
ecclampsia* rzucawka
edentarius bezzębny
effligo zabić uderzeniem
egressus egressus animae e corpore - wyjście duszy z ciała
empicus choroba płuc
enervis bezsilny, wyczerpany
eructo wymiotować
exspiro umrzeć
extrema unctio ostatnie namaszczenie
extremum śmierć; in extremis - na łożu śmierci; in extremi agere - dogorywać

F
febris* gorączka; także febra, malaria, zimnica
febris nervosa wysoka gorączka, gorączka z konwulsjami
febris hectica g. trawiąca
febris callida g. przewrotna
febris maligna g. złośliwa, spowodowana ciężką, często śmiertelną chorobą
febris puerperia g. połogowa
febris putrida g. cuchnąca (zgorzel, gangrena)
fecunda ciężarna
femina kobieta
fetus płód
fluxus/flusor* upływ; biegunka
f. sanguineus biegunka z krwią, czerwonka
f. sanguinis upłw krwi, wykrwawienie się


G
gemellus bliźniak
geminus bliźniak
grandaevus sędziwy
gravida ciężarna
guttur gardło, tchawica

H
herbarius zielarz
homicidium morderstwo
humatio pochówek
hydropsis/hydrops* puchlina wodna
hydrops capitis wodogłowie
hydrops ventris wodobrzusze, puchlina brzuszna

I
icetricus* z żółtaczką
ictus* udar mózgu lub konwulsja; uderzenie
iecur wątroba, iecuris - wątroby
ignis ogień
ignem combustis/a oparzony/a ogniem
imbecillus słabość, omdlenie, niemoc
impraegnavit spowodował ciążę (zapłodnił)
impregnata zaszła w ciążę, ciężarna
incestus kazirodczy
incrementum przybytek, potomek
inedia głód, post
infans niemowlę
infectio zakażenie
infelix niepłodny
infirmitas osłabienie
inflam(m)atio zapalenie
inflatio wzdęcie
influenza grypa
inhumatus nie pochowany, nie pogrzebany
injuria krzywda, gwałt
insanitas niezdrowie, choroba
insanus szalony, umysłowo chory
insepultus nie pogrzebany
interitus zapalenie/nieżyt jelit
intestinus/intestina jelito
iuvenis/iuvena młodzieniec, dziewica

L
labes plamy, wypryski

M
maiores krewni wstępni dalszego stopnia, prarodzice
marasmus wyniszczenie
massa guz, narośl
medicus medyk, lekarz
morbus choroba
morbi choroby
mors śmierć
moritur zmarł
mortis zmarły
mort(u)us zmarły
munitus/a namaszczony/a

N
nativitas urodzenie
natus/nata est urodził/a się
natus/a wrodzony/a/e

O
obdormitus est zasnął (zmarł)
oberunt zmarli
obiit zmarł/a
obitus zmarł/a
obstetrix akuszerka
origo narodziny, pochodzenie
ortus syn
os, ossis kość
ossarium kostnica, urna na kości lub popiół
osseus kostny
ossifragium złamanie kości
ossilia zgrubienie kości

P
papula* pryszcz, wysypka
partus urodzony
pectus klatka piersiowa
periit zmarł
peritus zmarły
peritus est zmarł
pectus pierś, klatka piersiowa
pectoris* piersiowy, o klatce piersiowej
perfrictio przeziębienie
pestis zaraza, dżuma
phthisis suchoty, wyniszczenie
pituita flegma, katar
pleuritis zapalenie opłucnej
proflurium biegunka, rozwolnienie
postpartum* połogowy, popołogowy
posthumus pośmiertny
pox ospa
pregnata ciężarna
progenitus dziecko pierworodne
proles dzieci
puerperium* połóg
pulmo, pulmonis płuco, płuca (pulmonari - płuc)
pulmoni płucny
pustula bąbel, pryszcz

R
renum, renes nerka, nerki
reni nerkowy
rheumatismus reumatyzm
rubeola odra
rubella różyczka

S
sanguis krew
sanguinis o krwi
sanus zdrowie
sanctus/a zdrowy/a
scarlatina szkarlatyna
scorbutus szkorbut
scrofula* ropień gruczołów na szyi
senectus starzec
senex/senes/senius starzec
senica starucha
senilis* starczy; dementia senilis - otępienie starcze
senior starszy, osoba starsza
senium* uwiąd lub niemoc starcza; niemoc
sepelvi pogrzebać/pochować
sepulcrum pogrzebać/pochować
sepultura pogrzeb
siccus suchy; przen. trzeźwy
sinus piersi, łono
spasmus kurcze
spurius nieślubny, bękart
stomachus żołądek (stomachi - żołądka)
stranguria "smierdzący mocz", prawdopodobnie zapalenie pęcherza
struma wole
suicidium samobójstwo
surditas głuchy
suspendium powieszenie się

T
tabes suchoty, wycieńczenie
tetanus* tężec, szczękościsk
transitus est umarł
tremor drżenie, drgawki
trigemini trojaczki
tuber narośl, guz
tumor* narośl, guz
tumulatus pochowany
tumulo pogrzebać
tumulus kurhan, mogiła, grobowiec
tussis* kaszel
typhus* tyfus, dur brzuszny

U
ulcus wrzód
ulcerosus owrzodziały
unctio extrema ostatnie namaszczenie
uterus macica, łono; także: ciąża

V
variola/v. maior ospa prawdziwa
varicella ospa wietrzna
vena żyła
venetatus/a otruty/a
venter brzuch, żołądek (ventri - brzucha)
vermis robak
vesica pęcherz moczowy
vetustas sędziwy wiek, starość
violationis zgwałcenie
violator gwałciciel
virginalis dziewiczy
virgo dziewica, panna
vitam cessit przestał żyć
vivens żyjący
vomica wrzód, ropień
vomitus* wymioty
vulnus/vulnieris ranny

Copyright © Małgorzata Nowaczyk

Edit: znalazłam link

http://www.genpol.com/module-subjects-l ... id-13.html

_________________
Pozdrawiam Danka

Nie umiera ten, kto trwa w pamięci żywych.
ks. Jan Twardowski

Bardzo ciekawa książka z 1793r opisująca wiele pospolitych chorób i ówczesne metody leczenia - oraz aktywny link przesłany przez Huberta.
„Lekarz dla włościan czyli Rada dla pospólstwa „ W chorobach i dolegliwościach naszemu Krajowi albo właściwych, albo po większej części przyswojonych , każdemu naszego Kraju Mieszkańcowi do wiadomości potrzebna, przez B. Ludwika Perzynę Zakonu Braci Miłosierdzia w Narodowym Języku Napisana” W Kaliszu w 1793r.”

http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=84745

Ciekawostka
„ Woda królowej Węgierskiej” dzisiaj zwana nalewką rozmarynową.
„Wódki czterykroć czyszczonej trzy części. Łodygę i liści rozmarynu dwie części. Należy to razem umieścić w szczelnie zamkniętym naczyniu i pozostawić w ciepłym miejscu na pięćdziesiąt godzin, a następnie w specjalnym naczyniu przedestylować. Zażywać rano w pokarmie lub napoju po jednej drachmie* przez kilka tygodni”.
* drachma – starogrecka jednostka masy. Tzw. drachma attycka była równa ok.4,3 g. [ łyżeczka]

Recepturę tej treści spisał w roku 1666 lekarz z włoskiej Padwy, Jan Praevotius. Od razu jednak zastrzegł, że nie jest jej autorem. Stwierdził, iż przepis odnalazł jako młodzieniec, wertując księgozbiór pewnej szanowanej cypryjskiej rodziny. Wśród starych manuskryptów natrafił na zakurzony brewiarz uważany za szczególnie cenną familijną pamiątkę. Opowiedziano mu, że dostał się on na Cypr jako prezent od panującej całe stulecia wcześniej węgierskiej królowej Elżbiety przesłany
„na znak wzajemnej życzliwości”.

Cytat z książki:
„ Ja Elżbieta [ Łokietkówna] , królowa Węgier, bardzo słaba i chora na podagrę, korzystałam przez cały rok z tej receptury: dał mi ją pewien eremita, którego nie widziałam ani nigdy wcześniej, ani póżniej i szybko wyzdrowiałam oraz powróciłam do sił”


Żródło:
„ Damy polskiego imperium. Kobiety, które zbudowały mocarstwo” Kamil Janicki

Pozdrawiam,
Mirosława Giera.

Przeglądając metrykalia jednej z wielkopolskich parafii, trafiłam na opis chorób sporządzony przez proboszcza.
Wymienia 17 zachorowań, na które głównie umierali parafianie.

_________________
Pozdrawiam Danka

Nie umiera ten, kto trwa w pamięci żywych.
ks. Jan Twardowski

W tym przypadku nie chodzi mi o nazwę łacińską, ale o słowo - niedeterminował - pisane w latach 30-40. XIX wieku, głównie przy zgonach małych dzieci - mających od kilku dni do kilku miesięcy. A przy okazji - chrosty ?

_________________
Ryszard Kołodziejczak

Bardzo ciekawa informacja. Według Słownika Języka Polskiego słowo determinanta oznacza czynnik wpływający w zasadniczy sposób na „ coś'- w tym wypadku można sądzić, ze na chrosty. Skoro ksiądz użył go w sensie negatywnym czyli niedeterminował tzn nie znał czynnika , który je wywołał.
Czyli chrosty, ale nie wiadomo dlaczego. Tak myślę, ale mogę się mylić.

Przypomina mi to sytuacje z mojej indeksacji metryk zgonu kiedy to zauważyłam nadmierną ilość wpisów „ morbo incognito „ czyli choroba nieznana” z chrostami lub bez przy wielu dzieciach nowo narodzonych lub do roku życia i bardzo rzadko starszych. Proboszcz [ sam chorując] znał się na wielu chorobach , często je opisywał po łacinie poprawnie -wobec tego pojawiające się takie wpisy na początku XIX w były zakoczeniem.

Pozdrawiam,
Mirka G.

Dziękuję za wyjaśnienia. Nie napisałem zbyt jasno. Dlatego powtarzam - chodzi o samo słowo determinował - bez żadnych innych słów, w tym chrosty. Jeszcze raz "determinował" występuje jako pojedyncze, samodzielne słowo. Oddzielnie często znajduję zapis chrosty, co to oznacza?

_________________
Ryszard Kołodziejczak

Najpewniej będzie jeżeli umieścisz zdjęcie przynajmniej dwóch wpisów, w których ksiądz je odnotował. Może na ich podstawie ktoś z forumowiczów będzie w stanie Ci odpowiedzieć.

Pozdrawiam,
Mirka G.

Chodzi o to, ze przyczyna nie byla okreslona, nieznana, nie wiadomo z jakich przyczyn
zmarlo dziecko.
Po angielsku undetermined - nieznana.

_________________
Hania
___________________________
Poszukuje aktu urodzenia Franciszek Thym, Tym, Timm, Timme, Thiem urodzony przed 1780 rokiem, zawod:młynarz

Haplogrupa V

Magiczne slowa: Prosze, Dziekuje, Przepraszam

Generalna specyfikacya chorób i przypadków, na które ludzie umierają i nazwiska chorób pryncypialnych (około 1804 roku).
Księga zgonów parafii Chobienice z lat 1795-1840.

_________________
Piotr Lis

Burzyński i Kotecki (Kociałkowa Górka, Czerlejno)
Błażejewski (Krzywiń), Dubisz (Strzyżew, Bieżyń)
Baranowski (Jurkowo, Rąbiń), Bukowiecki (Jurkowo)
Szuleta (Wrząca i Racławice), Kurzawa (par. Goszcz i Giżyce)

Fragment z przygotowywanego opracowania. Brakowało drugiego określenia choroby nieznanej i dziękuje za podpowiedż

Dzieci adoptowanych przybywało coraz więcej , ale chciano przestrzegać prawa. Wobec tego w porozumieniu z proboszczem zaczęto uśmiercać w księgach niektóre sieroty z powodu „nieznanej choroby” lub jak podają inne metryki na „ chorobę niedeterminowaną' czyli nieokreśloną . Zgon następował w kilka dni lub miesięcy od daty urodzenia. Przy okazji chcielibyśmy dodać, że nie jest to zgon faktyczny tylko wpis zgonu. Po swojej śmierci dzieci zostawały adoptowane przez wpis chrztu do rodziny o nieokreślonej tożsamości. Pozostały we wsi lub zostały wywiezione do innych parafii. Największą panikę wzbudzało nieślubne dziecko jakiegoś magnata. W obawie przed karą potrafiono go kilkakrotnie uśmiercać w księgach w różnych rodzinach i kilka razy wpisywać chrzest żeby uniknąć jakiś konsekwencji. Najczęściej zgon dotyczył niemowlaków i dzieci do 1 roku życia"

Pozdrawiam,
Mirka G.

Młodszy brat mojego prapradziadka, Jan Sworecki (pozycja No. 50 na skanie) umarł "na zęby".
https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/ska ... 61b022a6b0
Taka przyczyna zgonu była wówczas znana:
viewtopic.php?f=2&t=12066&p=144367&hilit=chrosty#p144871

Jako ciekawostkę podam, że ząbkowanie było błędnie uznawane za przyczynę śmierci, jako że wiele dzieci chorowało w pierwszych latach życia, w okresie ząbkowania.
Na przykład w artykule L. Jaber, I. J. Cohen, A. Mor, (1992) "Fever associated with teething", Archives of Disease in Childhood, 67(2), 233–234, znajduje się następujący fragment: "The tendency in the past to attribute serious disease to teething was so prevalent that in 1842 teething was the registered cause of death in 4.8% of all infants who died in London under the age of 1 year and 7.3% of those between the ages of 1 to 3 years according to the Registrar General's report."
https://adc.bmj.com/content/archdischil ... 3.full.pdf

Pozdrawiam,
Kamil

_________________

- Kamil

Gorączka to ogólne określenie wielu schorzeń występujących w okresie ząbkowania.
Do niej dochodzi wśród dzieci niedożywionych, słabych , obarczonych biegunkami
oraz związaną z tym utratą wapnia i brakiem witaminy D.
Ich brak może doprowadzić do krzywicy, która ujawnia się między 6- 24 miesiącem
życia min. wyrastaniem zębów w innej kolejności niż u dziecka zdrowego.
Być może więc w metrykach jako przyczynę zgonu podawano "na zęby".

Dzisiaj profilaktycznie od urodzenia - dzieciom podaje się witaminę D w kropelkach.

Pozdrawiam,
Mirosława Giera